Beschermde gebieden – waardevol maar problematisch

Natuurgebieden beschermen heeft meestal een goed effect op het publiek. „Bescherming” klinkt positief. Tijdens de Biodiversiteitstop van de VN in december 2022 werd de doelstelling van 30 procent gevierd als een mijlpaal. Maar het gevaar is groot dat regeringen en invloedrijke organisaties degenen negeren die regenwouden en andere natuurlijke hulpbronnen hebben behouden door hun aangepaste manier van leven: de traditionele, vaak inheemse bevolking.

Programma's als "30 tegen 30" doen alarmbellen rinkelen bij mensenrechtenactivisten: Tot 300 miljoen mensen zouden hun huis kunnen verliezen als plotseling gebieden worden "beschermd" tegen bewoners die daar tot nu toe in harmonie met de natuur hebben geleefd.

De bescherming van de biodiversiteit zou dan leiden tot een ongekende landroof en verdrijving in de geschiedenis van de mens.

De oorsprong van het concept om de natuur te bewaren in afgebakende gebieden ligt in de Verenigde Staten. Yellowstone National Park werd in 1872 aangewezen en wordt beschouwd als het eerste in zijn soort. Noord-Amerika is ook waar het verkeerde idee van "wildernis" is ontstaan, namelijk dat er "ongerepte natuur" is in veel gebieden waar wel dieren leven maar geen mensen. Vooral in Afrika. Volgens dit idee zou de natuur het best behouden kunnen worden als mensen en natuur van elkaar gescheiden worden. Critici gebruiken de term "fortress conservation” om dit te beschrijven.

Beschermde gebieden zijn ontwikkeld tot een wereldwijd instrument. In juni 2022 waren er 253.368 beschermde gebieden op het land en 17.783 in de zee. Met deze VN-plan “30 tegen 30” zou de oppervlakte verdubbelen.

De desbetreffende gebieden moeten natuurlijk niet alleen op papier maar ok ter plekke beschermd worden en de verboden gehandhaafd worden. Als dat gebeurt door middel van gewapende rangers kan het leiden tot gewelddadige conflicten.

Door veel beschermde gebieden wordt de manier van leven van inheemse volkeren gecriminaliseerd. Dit komt omdat traditionele jagers worden verklaard tot stropers en hun rechten worden beperkt. Dit betreft hun rechten op voedsel, water, gezondheid, een goede levensstandaard, toegang tot spirituele plekken. Halfnomaden moeten zich vestigen. Zelfstandige, onafhankelijke mensen worden tot dagloners gemaakt, rekwestranten of fotogenieke decoratie voor toeristen.

Vervullen beschermde gebieden dan wel hun doel? Dit is in elk geval gedeeltelijk twijfelachtig. Alhoewel er zo veel beschermde gebieden zijn hebben de klimaat- en biodiversiteitscrisissen zich toegespitst. In 2010 hadden de VN-staten het doel geformuleerd om door meer beschermde gebieden het soortenverlies te stoppen. Geen van deze 20 AICHI-doelen is tot nu toe bereikt. Hetzelfde geldt voor de Sustainable Development Goals (SDGs).

Beschermde gebieden zijn dus geen wondermiddel zonder problemen voor de biodiversiteit en het klimaat. Natuurbescherming mag bovendien nooit „gekocht” worden in ruil voor mensenrechtenschendingen zoals verplaatsingen.

Beschermde gebieden zijn gerechtvaardigd en kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de bescherming van de biodiversiteit en het klimaat.

- Nieuwe beschermde gebieden mogen alleen met inspraak van de bevolking worden aangewezen. Centraal daarbij is de „vrije, voorafgaand geïnformeerde instemming”. Het is dus niet voldoende om alleen informatiebijeenkomsten te organiseren.

- Bestaande beschermde gebieden mogen alleen met toestemming van de bevolking worden uitgebreid.

- Ook bij bestaande beschermde gebieden moet rekening gehouden worden met de rechten van de bevolking. Als ze zijn geschonden tijdens de oprichting van het gebied moeten zij worden hersteld. Dat zou kunnen betekenen dat inheemse mensen in de bossen mogen leven, jagen en de producten uit het bos mogen gebruiken. Daarnaast moeten de mensen mogelijk worden gecompenseerd.